Państwowe Muzeum Historyczne, Artystyczne i Literackie oraz Rezerwat Przyrody w Abramcewie

Muzeum w Abramcewie jest położone 60 km na północny wschód od Moskwy, w pobliżu miasta Siergijew Posad.

W połowie XVIII w. nad rzeką Worią postawiono majątek ziemski, który w przyszłym stuleciu zyskał sławę dzięki swoim właścicielom. W 1843 r. Abramcewo nabył pisarz Siergiej Aksakow, który właśnie tutaj napisał swoje najwybitniejsze dzieła — zapiski z wędkowania i polowań oraz opowiadania autobiograficzne. Za Aksakowa gośćmi rezydencji byli pisarze — Nikołaj Gogol i Iwan Turgieniew, historyk Michaił Pogodin, aktor Michaił Szczepkin, a także inne znane osobistości.

W roku 1870 właścicielem Abramcewa został potentat kolejnictwa i mecenas sztuki Sawwa Mamontow. Od tego czasu w rezydencji gościli liczni artyści: Wasilij Polenow, Wiktor Wasniecow, Ilja Riepin, Ilja Ostrouchow, Walentin Sierow, Konstantin Korowin, Michaił Niestierow, Michaił Wrubel i inni — przeszli oni do historii jako abramcewski krąg artystyczny, którego członkowie zajmowali się architekturą oraz sztuką wizualną, dekoracyjną i stosowaną, kolekcjonowaniem przedmiotów związanych z życiem na wsi czy opracowywaniem i wystawianiem amatorskich spektakli. Założone w Abramcewie pracownie — stolarsko-rzeźbiarska oraz ceramiczna — położyły podwaliny pod odrodzenie i rozwój dawnych rzemiosł — rzeźby w drewnie i produkcji majoliki.

Po rewolucji październikowej 1917 r. majątek Abramcewo znacjonalizowano i zamieniono w muzeum. Za dzień jego powstania uznaje się 10 października 1918 r., gdy za sprawą Aleksandry Mamontowej wydano stosowne pismo. W XX w. Muzeum przyciągnęło takich artystów jak Igora Grabara, Piotra Konczałowskiego, Ilję Maszkowa (malarzy), Wierę Muchinę czy Borisa Korolowa (rzeźbiarzy). Dziś Muzeum zajmuje ok. 50 ha, na których rozmieszczone są zabytki architektury XVIII i XIX w., park oraz bajkowe krajobrazy nad rzeką Worią. Kolekcja Muzeum obejmuje ponad 25 tys. eksponatów: obrazy, grafiki, rzeźby, dzieła sztuki dekoracyjnej, stosowanej i ludowej, a także zdjęcia i archiwa byłych właścicieli majątku.

Abramcewo od XVI w. do pierwszej połowy XIX w.

Pierwsze wzmianki o miejscowości datowane są na XVI w. — w dokumentach z lat 50. tego wieku nosi ona nazwę Obramkowo i jest wymieniana wraz z sąsiednią wsią Mutowki jako dobra właściciela ziemskiego nazwiskiem Wołyński. Nie ma źródeł odnośnie losów tej okolicy w następujących potem czasach Wielkiej Smuty i pierwszych Romanowów.

Na początku XVIII w. Abramkowo (kolejna nazwa) przeszło na własność Fiodora Gołowina — członka dawnego i poważanego rodu, który zyskał sławę za czasów Piotra I. Po 20 latach w marynarce wojennej, w 1727 r. Gołowin odszedł ze służby i osiedlił się w Abramkowie. Tu przeżył prawie bez wyjazdów ponad pół wieku, zajmując się budową rezydencji, która w ogólnym zarysie zachowała swój wygląd do dziś. Na miejsce budowy wybrał teren nad wysokim brzegiem rzeki Woria.

Parterowemu, drewnianemu domowi ziemiańskiemu od zachodu towarzyszył dwór otoczony budynkami gospodarczymi, a za nim, na jednej osi z domem, znajdowały się dwa stawy. Od północy umieszczono sad, a od wschodu — regularnie zaplanowany park prowadzący do rzeki. Od południa domu przechodziła droga prowadząca do klasztoru Opieki Matki Bożej w pobliskiej wsi Chot´kowo, gdzie rozwidlała się w kierunku Ławry Troicko-Siergijewskiej (w lewo) oraz Moskwy (w prawo).

Skromna pod względem rozmiarów okolica nie była intratna. Rezydencja Abramkowo i dwie wioski na północ od niej — Bykowo i Mutowki — liczyły sobie zaledwie półtorej dziesiątki chłopskich chat. Majątek przyciągał położeniem wśród bajkowych krajobrazów, dobrymi warunkami dla myślistwa i wędkarstwa oraz obfitością grzybów i jagód. Okolica pozostawała we władaniu Gołowinów do 1783 r., po czym w krótkim czasie parokrotnie zmieniała właścicieli.

W 1797 r. Abramkowo przeszło na własność Łariona Mołczanowa, którego rodzina była w posiadaniu wsi do 1840 r. Za Mołczanowów nad domem dobudowano mezonin, wykonano tarasy w parku na zejściu do rzeki, a przy samej rzece wykopano staw, który zachował się do dziś.

Można wyobrazić sobie ówczesny stan okolicy na podstawie opisu gospodarki powiatu dmitrowskiego guberni moskiewskiej z 1800 r.:

„Na prawym brzegu rzeki Woria dom pański drewniany parterowy, a przy nim ogród z płodnymi drzewami. Wsie Bykowa i Mutowka leżą po prawej stronie tejże rzeki Woria, która to w gorące dni ma szerokość 3 sążni, a głębokość 1 arszyna [1 sążeń = 3 arszyny = 2,1336 m — przypis redakcji]. Pływają w niej szczupaki, okonie, płotki.

Na rzece stoi młyn mączny złożony z dwóch zespołów żaren, działający cały rok na potrzeby chłopów i sąsiednich włości. Woda pitna dla ludzi i bydła jest zdrowa. Las na budulec to bór sosnowy i świerkowy, a na drewno — olchowy, klonowy, brzozowy i leszczynowy, a częściowo też dębowy. W lesie tym z rzadka bywają zwierzęta: wilki, zające, lisice, wiewiórki oraz ptaki — cietrzewie, jarząbki, kuropatwy i inne. Gleba jest iłowata z piaskiem, o umiarkowanej zdatności dla sianokosów czy siania żyta, jęczmienia, owsa, gryki, lnu, konopi, pszenicy i roślin jarych. Chłopi pracują na gruntach ornych i wożą drewno do Moskwy celem odsprzedaży. Kobiety zaś przędą len, konopie i wełnę oraz tkają płótno. Poziom zamożności jest umiarkowany”.

W 1841 r. okolica została kupiona od córki Mołczanowa przez Wasilija Niewiedomskiego, ale już w 1843 r. sprzedał ją on Siergiejowi Aksakowowi.

Czasy Aksakowów

Siergiej Aksakow (1791 — 1859), reprezentant starego, lecz niezamożnego rodu, urodził się w Ufie (obecnie stolica Baszkirii). Tu, a także w majątku dziadka w guberni orenburskiej, spędził dzieciństwo.

Aksakow otrzymał wykształcenie w Gimnazjum Kazańskim, przekształconym w czasie jego nauki w uniwersytet (1801 — 1807). Potem pełnił służbę w Petersburgu, gdzie nawiązał kontakty z przyszłymi członkami towarzystwa literackiego „Rozmowa miłośników rosyjskiego słowa” — poetą Gawriiłem Dierżawinem, pisarzem, admirałem i działaczem na szczeblu państwowym Aleksandrem Szyszkowem i innymi. W 1812 r. Aksakow powrócił do rodzinnych włości i spędził tam następne półtora dziesięciolecia, okazjonalnie odwiedzając Petersburg i Moskwę.

W 1816 r. Aksakow poślubił Olgę Zapłatinę (1793 — 1878), z którą przeżył resztę swojego życia (mieli czternaścioro dzieci). Synowie Aksakowa, Konstantin (1817 — 1860) i Iwan (1823 — 1886), zostali później wybitnymi członkami ruchu słowianofilów, popierających samodzielną drogę rozwoju historycznego Rosji, a Grigorij (1820 — 1891) — gubernatorem samarskim i orenburskim oraz działaczem ziemskim.

W 1826 r. Aksakow przeprowadził się z rodziną do Moskwy i ponownie podjął służbę. Najpierw został cenzorem (1827 — 1832), później inspektorem Konstantynowskiej Szkoły Geodezyjnej, a po przekształceniu tej placówki w Instytut Mierniczy — jej dyrektorem (1833 — 1838).

Po śmierci ojca został on dziedzicem i krótko potem ostatecznie odszedł ze służby państwowej. W tych latach nawiązał znajomości w środowisku literackim i teatralnym Moskwy i Petersburga, a także zasłynął jako krytyk teatralny. Przyjaciółmi Aksakowa byli pisarze Nikołaj Gogol i Iwan Turgieniew, historyk Michaił Pogodin, aktor Michaił Szczepkin, słowianofile Iwan i Piotr Kiriejewscy, Jurij Samarin, Aleksiej Chomiakow i inni znani współcześni. Pod koniec 1843 r., po długich poszukiwaniach odpowiedniej rezydencji podmoskiewskiej, Aksakow nabył Abramcewo.

Za Aksakowów rezydencja zachowała swój dotychczasowy wygląd. Dom ziemiański wychodził fasadą zachodnią na prostokątny dwór, który był otoczony przez budynki gospodarcze: dom służby, kuchnię, szopę ze spichlerzem oraz łaźnię. Na południowy wschód od domu znajdowało się skrzydło mieszkalne — jedyna budowla postawiona przez nowych gospodarzy. Rezydencja i park pozostawały nieogrodzone i zlewały się z otaczającymi je polami i lasami.

Dla Aksakowa — miłośnika przyrody, zażartego rybaka i myśliwego — Abramcewo było miejscem odpoczynku od moskiewskiego zgiełku. „Przepiękny, spokojny, odosobniony kącik, w którym zebrane jest wszystko, czego potrzebujemy” — pisał do syna Iwana na początku 1844 r. W Abramcewie Aksakow rozwinął się jako autor i napisał swoje najlepsze dzieła literackie: Zapiski ob użenje ryby („Notatki o wędkarstwie”, 1847), Zapiski rużejnogo ochotnika Orienburgskoj gubiernii („Notatki myśliwego ze strzelbą z guberni orenburskiej”, 1852), opowiadania autobiograficzne Kronika rodzinna (Siemiejnaja chronika, 1856) i Lata dziecięce Bagrowa-wnuka (Dietskije gody Bagrowa-wnuka, 1858), a także bajkę Czerwony kwiatuszek (Aleńkij cwietoczek, też 1858).

Ponadprzeciętna żyłka gawędziarska, spostrzegawczość i zgodność z prawdą, dokładność i prostota języka przyniosły Aksakowowi zasłużone uznanie. „Gdyby cietrzew mógł opowiedzieć o sobie, jestem przekonany, że nie dodałby ani słowa do tego, co o nim powiedział pan Aksakow” — pisał o Zapiskach rużejnogo ochotnika... Iwan Turgieniew. Za Aksakowa do Abramcewa przyjeżdżali Gogol, Turgieniew, Pogodin, Szczepkin i inni przyjaciele pisarza. Po śmierci jego oraz jego starszego syna Konstantina rezydencja opustoszała, a w 1870 r. została sprzedana Sawwie Mamontowowi.

Czasy Mamontowów

Sawwa Mamontow (1841 — 1918), pochodzący ze starej rodziny kupieckiej, urodził się w mieście Jałutorowsku w guberni tobolskiej (obecnie obwód tiumeński).

Jego ojciec Iwan Mamontow (1802 — 1869) był założycielem spółki akcyjnej kontynuującej budowę Kolei Moskiewsko-Jarosławskiej oraz brał udział w pracach nad pierwszymi polami naftowymi w Baku. Około roku 1850 rodzina Mamontowów osiedliła się w Moskwie. Sawwa Mamontow uczył się w gimnazjum moskiewskim, Petersburskim Uniwersytecie Górniczym (1854 — 1855) i na Uniwersytecie Moskiewskim (1860 — 1862), którego nie ukończył. Iwan Mamontow, pragnąc zapoznać syna z rodzinnym interesem, wysłał go na staż do Baku (1862 — 1863), a potem wprowadził do zarządu Kolei Moskiewsko Jarosławskiej.

W 1865 r. Sawwa Mamontow poślubił Jelizawietę Sapożnikową (1847 — 1908), także pochodzącą ze starej rodziny kupieckiej, posiadającej zakłady tkackie. Małżonkowie osiedlili się na ulicy Sadowej-Spasskiej — w domu podarowanym im przez Iwana Mamontowa. Mieli pięcioro dzieci: Siergieja (1867 — 1915), Andrieja (1869 — 1891), Wsiewołoda (1870 — 1951), Wierę (1875 — 1907) i Aleksandrę (1878 — 1952). Inicjały ich imion tworzyły imię ojca — Sawwa.

Po śmierci ojca Sawwa Mamontow, odziedziczywszy część jego majątku, został dyrektorem (1872), a następnie prezesem zarządu przekształconej spółki akcyjnej Kolej Moskiewsko-Jarosławsko-Archangielska (1894 — 1899).

W 1870 r. Sawwa Mamontow otrzymał od córki Siergieja Aksakowa rezydencję w Abramcewie. Na zaniedbanej działce wszystkie budynki wymagały remontu i Mamontowowie zabrali się do pracy.

W latach 1870 —1880 wyremontowano budynek główny i od nowa wybudowano kuchnię oraz dom służby. W części północnej dworu wzniesiono wiatrową pompę wodną oraz szopę ze spichlerzem, na miejscu sadu — szklarnię i dwie pomarańczarnie, gdzie sadzono truskawki i brzoskwinie, a na południowy zachód od dworu — stajnia i powozownia. Stodoła z mleczarnią w „stylu holenderskim”, przechowalnia siana oraz dacza o nazwie Dom Kuby (Jaszkin dom) nie zmieściły się na dotychczasowym terytorium i zostały postawione poza jego granicami. Większość tych budowli nie zachowała się do naszych czasów.

Starając się polepszyć warunki bytowe miejscowych chłopów, Jelizawieta Mamontowa zorganizowała pierwszy okręgowy szpital (1873) oraz szkołę (1874). Przy szkole otwarto pracownię stolarską (1876), aby ograniczyć odpływ młodzieży wiejskiej za chlebem do miasta. Budynki te, położone na północny zachód od rezydencji, otrzymały nazwę Osada Kulturalna (Kulturnyj posiołok) i również nie zachowały się do naszych czasów.

Sawwa Mamontow — z zawodu przedsiębiorca — z powołania był artystą. Bardzo interesowała go sztuka wizualna, architektura i teatr. Podczas nauki na uniwersytecie był członkiem koła teatralnego, które prowadził dramaturg Aleksandr Ostrowski, po czym brał lekcje śpiewu w Mediolanie i ćwiczył rysunek w Rzymie. Od końca lat 60. XIX w. dom Mamontowów na Sadowej-Spasskiej zaczęli odwiedzać przedstawiciele zawodów twórczych — malarz Nikołaj Niewriew, architekt Wiktor Gartman i inni. W 1872 r. Mamontowowie byli we Włoszech, gdzie poznali rzeźbiarza Marka Antokolskiego, malarza Wasilija Polenowa i historyka sztuki Adriana Prachowa. Na pamiątkę tego w Abramcewie, z południowo-wschodniej strony głównego budynku, posadzono Zagajnik Rzymski (Rimskaja roszcza).

W następnych latach do kręgu znajomych Mamontowów dołączyli: Ilja Riepin, Wiktor i Apollinarij Wasniecowowie, Walentin Sierow, Ilja Ostrouchow, Jelena Polenowa, Konstantin Korowin, Michaił Niestierow, Michaił Wrubel, Aleksandr Kisielow i inni artyści. Ich wspólnota artystyczna przeszła do historii sztuki jako mamontowowski krąg artystyczny.

Od końca lat 70. XIX w. uczestnicy kręgu bardzo długo mieszkali i pracowali w Abramcewie. W rezydencji bądź jej okolicach Riepin namalował Procesję w guberni kurskiej (Kriestnyj chod w Kurskoj gubiernii, 1880 — 1883) i Nie oczekiwali (Nie żdali, 1884 — 1888), Wasniecow — Alonuszkę (1881) i Mocarzy (Bogatyri, 1881 — 1898), Sierow — Dziewczynę z brzoskwiniami (Diewoczka s piersikami, 1887), Niestierow — Widzenie chłopca Bartłomieja (Widienije otroku Warfołomieju, 1889 — 1890), a także inni malarze rosyjscy tworzyli swoje arcydzieła. Jednak działalność kręgu mamontowowskiego nie ograniczała się tylko do sztuki wizualnej.

Z inicjatywy Jelizawiety Mamontowej i z udziałem Ilji Riepina, Wasilija i Jeleny Polenowów, Wiktora Wasniecowa oraz Andrieja Mamontowa w Abramcewie zebrano kolekcję dzieł sztuki ludowej (lata 1881 — 1890). Na podstawie tej kolekcji tworzone były wyroby w pracowni abramcewskiej, przekształconej w stolarsko-rzeźbiarską. Kierownictwem artystycznym pracowni w latach 1885 — 1892 zajmowała się Jelena Polenowa, autorka ponad stu szkiców, które były podstawą dla mebli i innych przedmiotów codziennego użytku, ozdobionych rzeźbami i malowidłami. Później pracownią kierowały artystki Marija Jakunczikowa oraz Natalja Dawydowa.

W 1890 r. w Osadzie Kulturalnej zbudowano pracownię ceramiczną, której kierownikiem artystycznym został Michaił Wrubel. To on wyłożył kaflami piece moskiewskiego i abramcewskiego domu Mamontowów, a także dostarczył materiału dla licznych dzieł rzeźby dekoracyjnej i naczyń. Znaczny wkład w działalność pracowni wniósł wykwalifikowany technolog Piotr Waulin, mający ponad dziesięcioletnie doświadczenie w prowadzeniu wyrobu ceramiki.

W działalności pracowni brali udział też Wasniecow, Polenow, Sierow, Korowin, Kisielow, Andriej Mamontow i inni artyści. Wyroby abramcewskie cieszyły się popytem w Moskwie, Petersburgu i innych miastach, a także zdobywały nagrody na prestiżowych wystawach, w tym na Wystawie Światowej w Paryżu (1900). W latach 90. XIX w. podobne pracownie artystyczne otwarto w majątku Sołomienki Marii Jakunczikowej oraz posiadłości Tałaszkino księżnej Marii Tieniszewej.

W Abramcewie podtrzymywano rozpowszechnioną wówczas tradycję spektakli domowych. Reżyserem, a nierzadko i dramaturgiem był Sawwa Mamontow. Role odgrywali wszyscy chętni, a dekoracje i szkice kostiumów przygotowywali Polenow, Wasniecow i inni artyści. Te amatorskie przedstawienia w znacznym stopniu sprzyjały utworzeniu przez Mamontowa Rosyjskiej Opery Prywatnej w Moskwie (działała w latach 1885 — 1891 oraz 1896 — 1899).

Na terytorium rezydencji, obok domu pańskiego, zbudowano pracownię rzeźbiarską (1873) według projektu Wiktora Gartmana, a także łaźnię (1877 — 1878) opracowaną przez Iwana Ropieta. Budynki te stały się wzorami popularnego wówczas „rosyjskiego stylu” — jednego z ruchów w ramach eklektyzmu architektonicznego. W latach 1881 — 1882, według projektu Wiktora Wasniecowa i Wasilija Polenowa, wzniesiono w parku cerkiew Wizerunku Zbawiciela Nie Ręką Ludzką Uczynionego, a w roku 1883 w jej pobliżu zbudowano altanę projektu Wasniecowa, którą ze względu na swój nietypowy wygląd zaczęto nazywać „Izdebką na kurzych nóżkach” [fraza z poematu Aleksandra Puszkina Rusłan i Ludmiła — przypis tłumacza]. Cerkiew i altana uznawane są za pierwsze dzieła rosyjskiej secesji.

W 1893 r. członkowie mamontowowskiego kręgu artystycznego świętowali swoje piętnastolecie. Na uroczystości wystąpił z przemówieniem Wiktor Wasniecow, a w roku następnym wydano album jubileuszowy Chronika naszego chudożestwiennogo krużka („Kronika naszego kręgu artystycznego”), którego okładkę wykonał Wasilij Polenow. I mowa Wasniecowa, i album były poświęcone działalności teatralnej kręgu, ale jego dziedzictwo jest jeszcze bardziej znaczące i różnorodne.

Mamontowowski krąg artystyczny położył podwaliny pod narodowy, neorosyjski kierunek w secesji i w znaczącym stopniu określił twórczość zrzeszenia „Świat sztuki”, Teatru Artystycznego Konstantina Stanisławskiego oraz „Rosyjskich sezonów” Siergieja Diagilewa na pograniczu XIX i XX ww. Członkowie kręgu stworzyli jedno z pierwszych muzeów dzieł rosyjskiej sztuki ludowej, a pracownie abramcewskie dały początek odrodzeniu i rozwojowi dawnych rzemiosł — rzeźby w drewnie oraz produkcji majoliki.

Mijały lata, a działalność gospodarcza Sawwy Mamontowa znacznie się rozszerzyła. Przedłużył on Doniecką Kolej Węglową oraz był głównym akcjonariuszem przedsiębiorstw: moskiewskiej spółki akcyjnej Zakład Budowy Wagonów, Towarzystwa Newskiego Zakładu Mechanicznego czy Stowarzyszenia Wschodniosyberyjskich Zakładów Topienia Żeliwa. Został tym samym jednym z założycieli rosyjskiego przemysłu kolejowego.

Sawwa Mamontow został jednak aresztowany w 1899 r. pod zarzutem nadużyć finansowych i spędził kilka miesięcy w więzieniu. W roku następnym został uniewinniony przez sąd, ale był już całkowicie zrujnowany. Jego moskiewski dom, zapieczętowany po areszcie, a także przechowywana w nim kolekcja dzieł sztuki zostały sprzedane na aukcji celem spłaty długów. Abramcewo, przepisane w 1880 r. na Jelizawietę Mamontową, udało się zachować.

Abramcewo w XX wieku

Od roku 1900 Sawwa Mamontow większą część czasu spędzał w Moskwie, w domu przy 2. ulicy Jamskiego Pola (koło placu Butyrska Zastawa), kupionym w połowie lat 90. XIX w. na nazwisko jego młodszej córki Aleksandry. Tu w 1896 r. przeniesiono abramcewską pracownię ceramiczną, której nadano nazwę Ceramiczno-Artystyczny Zakład Garncarski „Abramcewo”, zarządzaniu którym poświęcił się Mamontow.

Wyroby zakładu zajmowały prestiżowe miejsca na wystawach rosyjskich i zagranicznych. Ozdabiały też budynki moskiewskie: panneau Księżniczka Marzenie (1899 — 1903) Michaiła Wrubla — fasadę hotelu Metropol, panneau Konstantina Korowina na temat rosyjskiej Północy (lata 90. XIX w.) — wnętrze Dworca Jarosławskiego, a fryz według szkicu Wiktora Wasniecowa (1903) — fasadę Galerii Tretiakowskiej.

Po śmierci Jelizawiety Mamontowej Abramcewo odziedziczyła jej córka Aleksandra. Do tego czasu rezydencja zdobyła szeroki rozgłos i była miejscem, w którym gościło wielu artystów i historyków sztuki.

W roku 1910 najstarszy syn Mamontowów Siergiej zbudował w sąsiedztwie rezydencji daczę Jasnuszka, w której bywali pisarze Iwan Bunin i Iwan Szmielow, śpiewak Fiodor Szalapin oraz inni wybitni współcześni. Dacza nie zachowała się do naszych czasów.

Po rewolucji październikowej 1917 r. Abramcewo znacjonalizowano. 10 października 1918 r. Ludowy Komisariat Oświaty wydał pismo poświadczające ten fakt, dając początek Muzeum-Rezydencji „Abramcewo”, którego pierwszym kustoszem została Aleksandra Mamontowa. Do początku lat 20. XX w. kolekcja Muzeum liczyła sobie około dwóch tysięcy eksponatów.

W 1932 r. Muzeum zamknięto dla zwiedzających, a na terytorium rezydencji zorganizowano dom wypoczynkowy dla działaczy środowiska artystycznego. Tu przyjeżdżali m.in. reżyser Grigorij Aleksandrow, aktorka Lubow Orłowa oraz kompozytor Tichon Chriennikow. W 1933 r. po przeciwnej stronie rzeki Woria zbudowano osadę artystów o nazwie Nowo-Abramcewo, w której mieszkali i pracowali m.in. malarze Igor Grabar i Ilja Maszkow czy rzeźbiarze Wiera Muchina i Boris Korolow. Z kolei w 1938 r. abramcewski dom wypoczynkowy przekształcono w sanatorium dla pracowników szkolnictwa podstawowego i średniego, a z początkiem Wielkiej Wojny Ojczyźnianej (1941 — 1945) wszystkie przedmioty wywieziono do Muzeum Zagorskiego (w obecnym mieście Siergijew Posad), urządzając w Abramcewie szpital.

Po wojnie Abramcewem od razu zainteresowały się dwie wpływowe organizacje — Związek Artystów ZSRR Akademia Nauk ZSRR. Los rezydencji ważył się na najwyższym szczeblu. W 1947 r. przywódca radziecki Józef Stalin przyjął na audiencję przewodniczącego AN Siergieja Wawiłowa i przekazał Abramcewo pod zarząd Akademii.

Majątek abramcewski znów zyskał miano muzeum, lecz połowę jego terytorium zajęło sanatorium akademickie. Kierownictwo naukowe przekazano artyście i historykowi sztuki, akademikowi Igorowi Grabarowi, a z Muzeum Zagorskiego zwrócono 1375 eksponatów. W 1948 r. na kustosza został wyznaczony Wsiewołod Mamontow, który to je reaktywował. W roku 1950 do Muzeum przyjechali pierwsi zwiedzający.

W 1971 r. w byłym korpusie leczniczym sanatorium, wzniesionym w latach 30. XX w. naprzeciwko głównego domu, zorganizowano oddział „Malarze radzieccy w Abramcewie” (obecnie wystawa „Malarze radzieccy XX wieku w Abramcewie”). W 1977 r. Muzeum otrzymało całe terytorium majątku i swoją współczesną nazwę: Państwowe Muzeum Historyczne, Artystyczne i Literackie oraz Rezerwat Przyrody w Abramcewie.

W 1982 r. we wnętrzu byłej cerkwi św. Jana Poprzednika Pańskiego w Bramie Północnej klasztoru w Chot´kowie [od 1949 r. miasto — przypis tłumacza] otwarto Oddział Restauracji i Ochrony Zabytków, który w 1998 r. przeniesiono do byłego domu pielgrzyma i przemianowano na Oddział Artystyczno-Krajoznawczy (w 2007 r. z kolei przekształcono go w Oddział Rzemiosł Artystycznych).

W 1989 r. Muzeum otrzymało Dom Wypoczynkowy „Abramcewo”, położony na terytorium byłej Osady Kulturalnej Mamontowów. W 1995 r. dekretem Prezydenta Federacji Rosyjskiej Muzeum i Rezerwat otrzymały status obiektu dziedzictwa historycznego i kulturowego o znaczeniu federalnym.

Różne były losy abramcewskich pracowni. W połowie lat 20. XX w. Zakład Ceramiczny „Abramcewo” przekazano bazie dydaktyczno-produkcyjnej WCHUTIEMAS-u [ros. skrót od Wyższych Pracowni Artystyczno-Technicznych — przypis tłumacza], a następnie urządzono na laboratorium eksperymentalne materiałów ognioodpornych. Stracił on wtedy swoje znaczenie artystyczne. Pracownia stolarsko-rzeźbiarska zaś, po wielu przekształceniach w latach 20. XX w., otrzymała nazwę Abramcewska Szkoła Zawodowo-Techniczna Obróbki Drewna, a w 1931 r. została przeniesiona do Chot´kowa. W roku 1957 na jej podstawie utworzono Abramcewską Szkołę Artystyczno-Przemysłową im. Wiktora Wasniecowa, przekształconą w latach 90. XX w. w college, który dalej kontynuował tradycje artystyczne Abramcewa.